Nga Parissa DJangi/

Kur Genghis Khan vdiq në vitin 1227, ai la pas një Mongoli të bashkuar, një perandori të pafundme dhe një mister të pazgjidhur, vendin e varrit të tij. Ai e mbajti sekret vendndodhjen e varrimit, duke siguruar që eshtrat e tij të pushonin në paqe dhe të mos shqetësoheshin kurrë.

Megjithëse ky sekret ka mbetur për shekuj, disa studiues shpresojnë ende të gjejnë varrin e Genghis Khan-it, gjë që do t’i jepte fund një prej jetëve më të rëndësishme dhe më të debatuara në histori. Për disa, ai kujtohet si themeluesi i Mongolisë; për të tjerët, si pushtuesi i pamëshirshëm që ngriti një perandori me gjak dhe hekur.

Nëse varri ekziston ende, shumë ekspertë besojnë se ndodhet në një tokë të shenjtë, në majë të një mali të largët dhe të paarritshëm, të mbrojtur me ligj dhe traditë. Disa studiues, si eksploruesi i National Geographic, Albert Lin, kanë përdorur teknologji të avancuara për ta kërkuar varrin në mënyra të reja e joinvazive. Por të tjerë mendojnë se kërkimi është i kotë dhe bie ndesh me dëshirat e vetë Khan-it.

Kush ishte Genghis Khan-i?

Para se të bëhej Genghis Khan-i, ai quhej Temüjin, anëtar i fisit Borgijin, lindur rreth vitit 1160.

Në atë kohë, Mongolia ishte e ndarë në klane nomade që luftonin shpesh për pushtet. I ati, Yesugei, ishte një luftëtar i njohur për aftësitë e tij, por edhe për armiqësitë që krijoi, të cilët e helmuan kur Temüjin ishte rreth nëntë vjeç.

Një nga armiqtë e tij, fisi Merkit, “u kthye kundër Temüjin-it kur ai u bë mjaftueshëm i rritur,” thotë Lin. Edhe pse ata arritën ta rrëmbenin gruan e tij të sapomartuar, Börte-n, Temüjin-i shpëtoi. Ai u ndoq deri në majë të malit të shenjtë Burkhan Khaldun, pjesë e vargmalit Khentii në Mongolinë lindore. “Thuhet se atje ai u lut në çdo drejtim ndaj perëndisë së qiellit, Tengri, dhe nga ai moment arriti t’u shpëtonte armiqve.”

Temüjin u kthye gjallë nga mali, por pa gruan e tij. Kështu filloi të krijonte aleanca për të mposhtur Merkitët dhe për të shpëtuar Börte-n. Ata jo vetëm që i mposhtën, por i shuan plotësisht.

Pas kësaj, Temüjin-i nisi një fushatë për të bashkuar fiset e rajonit, duke grumbulluar ushtri, pasuri dhe respekt. Në vitin 1206, udhëheqësit e klaneve i dhanë një titull të ri: Genghis Khan, “mbreti i gjithçkaje”. Ai bashkoi fiset nomade të Mongolisë dhe krijoi Perandorinë Mongole, e cila u shtri nga Azia Qendrore deri në pjesë të Kinës, Persisë dhe Rusisë.

“Genghis Khan është themeluesi i kombit, ati i të gjithë mongolëve,” thotë antropologu Jack Weatherford, autor i Genghis Khan and the Making of the Modern World. “Ai u dha një komb të bashkuar, një emër, një alfabet dhe një ligj.”

Vdekja dhe varrimi sekret i Genghis Khan-it

Në vitin 1227, Khan-i vdiq gjatë një fushate kundër Perandorisë Xixia në Kinën veriore. Askush nuk e di shkakun e saktë të vdekjes, por një burim i rëndësishëm, Historia Sekrete e Mongolëve, jep vetëm një frazë: “Në vitin e Derrit [1227], Genghis Khan-i u ngjit në qiell,” thotë Weatherford.

Më vonë, kronikanët shtuan versione të ndryshme, nga rënia nga kali, tek një plagë shigjete apo edhe kastrimi. Studiues më të rinj kanë propozuar se ndoshta ai vdiq nga murtaja bubonike.

Thuhet se trupi i tij u kthye fshehurazi në Mongoli për t’u varrosur. Legjendat tregojnë se të gjithë ata që shoqëruan procesionin u vranë për të ruajtur sekretin, ose se ndjekësit e tij devijuan rrjedhën e një lumi për të fshehur vendin.

“Asgjë nga këto nuk mbështetet nga ndonjë provë,” thotë Weatherford.

Megjithatë, mungesa e të dhënave mbi varrin mendohet të ketë qenë e qëllimshme, për të penguar armiqtë të përdhosnin trupin ose të shqetësonin shpirtin e Khan-it.

“Nëse doje t’i merrje dikujt tokën ose fuqinë shpirtërore, do të shkatërroje varret e paraardhësve të tyre,” shpjegon Lin.

Si mund të ketë qenë varrimi i Genghis Khan-it?

Arkeologu Jan Bemmann nga Universiteti i Bonit beson se elitat mongole të shekullit XIII varroseshin në arkivole druri “në zona të largëta, mbi male”. Sipas tij, burrat si Khan-i do të jenë varrosur me sende personale, si “shigjeta dhe hark” apo “pajisje kalorësiake”, që i identifikonin si luftëtarë.

Nga ana tjetër, Weatherford mendon se Genghis Khan-i mund të jetë “mbështjellë me lesh dhe varrosur drejtpërdrejt në tokë”, pasi ai “krenohej që jetonte njësoj si ushtarët e tij”.

Ka edhe mundësi që ai të mos jetë varrosur fare. Disa mongolë praktikonin varrime qiellore, një formë nomade ku “trupi vendosej në majë të malit dhe lihej atje,” shpjegon Lin.

Cilado qoftë mënyra, shumë besojnë se vendpushimi i fundit i Genghis Khan-it është mali i shenjtë Burkhan Khaldun, simbol i sigurisë, transformimit dhe shpirtit mongol, sot pjesë e trashëgimisë botërore të UNESCO-s.

Por arkeologët nuk mund ta eksplorojnë malin lirisht. Burkhan Khaldun është një vend i shenjtë i familjes perandorake dhe ndodhet në një zonë të ndaluar, shpjegon Lin. Vizitat kërkojnë leje të posaçme nga shteti, dhe qasja zakonisht i lejohet vetëm shamanëve dhe zyrtarëve mongolë.

Kërkimi për varrin në shekullin XXI

Në vitin 2008, Albert Lin propozoi përdorimin e teknologjisë së avancuar, duke përfshirë satelitët, dronët, radarët që depërtojnë në tokë, magnetometrinë dhe induksionin elektromagnetik, për të vëzhguar nga afër malin Burkhan Khaldun pa e prekur tokën. Ekipi i tij përfshiu edhe publikun përmes një fushate të parë të këtij lloji, ku vullnetarët ndihmonin në shqyrtimin e imazheve satelitore me rezolucion shumë të lartë. Kjo qasje joinvazive ishte thelbësore për të marrë lejen e qasjes në mal.

Si pjesë e projektit të financuar nga Shoqëria Kombëtare Gjeografike, “Lugina e Khan-ëve”, Lin dhe ekipi i tij zbuluan mijëra artefakte, përfshirë tjegulla çatie, dru të djegur dhe dhëmbë kali, që datojnë në periudhën e vdekjes së Genghis Khan-it dhe menjëherë pas saj.

Ata gjetën gjithashtu atë që Lin e përshkruan si “një tumë” dhe “një faltore gjigante” në majë të malit. “Mongolët ishin nomadë, ndaj nuk ndërtonin struktura të përhershme,” shpjegon ai. Prandaj, fakti që ekziston një ndërtim i tillë në mal sugjeron se ai ka pasur një funksion ceremonial.

Por a mund të jetë kjo pjesë e varrit të Genghis Khan-it? Lin thotë se nuk ka asnjë mënyrë për ta ditur pa e hetuar fizikisht vendin.

“Nuk është më një pengesë teknologjike,” thekson ai. “Tashmë është një vendim që u përket vetë mongolëve, nëse duan apo jo të zbulojnë çfarë ndodhet nën atë strukturë.”

A ka ende rëndësi kërkimi për varrin?

Nëse varri i Genghis Khan-it ekziston ende, ekspertët thonë se ai është shumë më tepër se një vend varrimi. Për shumë mongolë, ai “do të ishte një qenie e gjallë që ende përmban shpirtin e Genghis Khan-it,” thotë Lin.

Në përputhje me besimet mongole, akti i “vizitimit të varrit është një përpjekje për ta thirrur shpirtin nga qielli,” shpjegon Weatherford.

Edhe pas 800 vitesh, populli mongol mbetet jashtëzakonisht mbrojtës ndaj themeluesit të kombit të tyre, dhe kjo ndjenjë ndikon në qëndrimin e tyre ndaj varrit.

“Kjo është një çështje trashëgimie për kombin mongol,” thotë arkeologu Joshua Wright nga Universiteti i Aberdeenit. “Askush atje nuk është i interesuar ta zhvarrosë apo të ekspozojë çfarëdo mbetjeje.”

Wright shton se është praktikë standarde në arkeologjinë moderne të punohet në përputhje me dëshirat e komuniteteve pasardhëse. “Nëse kombi modern mongol nuk ka interes ta hapë varrin e Genghis Khan-it, askush nuk do ta bëjë,” thekson ai.

Mungesa e interesit të Mongolisë për ta gjetur varrin ngre pyetje mbi vlerën e një zbulimi të tillë dhe çfarë mund të humbet prej tij.

“Nuk duhet ta kërkojmë varrin e tij,” argumenton Weatherford. “[Genghis Khan-i] e ka thënë qartë: ‘Le të vdesë trupi im, le të jetojë Kombi im!’ Ai e kishte seriozisht këtë, po ashtu edhe mongolët. Kjo nuk është besëtytni, është respekt.”

NationalGeographic